Τι είναι ο Καταχανάς;

Καταχανάς είναι ο βρυκόλακας· η λέξη είναι μεσαιωνική και για την ετυμολογία της δεν έχει διατυπωθεί επιστική εξήγηση· ίσως από το καταχώνω > καταχωνάς, ίσως από το κατά + χαν- του χαίνω. Ακούγεται τουλάχιστον στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα, όπου διηγούνται και διάφορες τρομακτικές ιστορίες για καταχανάδες. Ο αδικοσκοτωμένος, ο νεκρός που θάφτηκε αδιάβαστος ή κακοδιαβασμένος, ο καταραμένος από την εκκλησία ή τους γονιούς του, αυτός μπορεί να γίνει καταχανάς. Για να μη βγαίνει έξω, πρέπει ο τάφος του να σφραγιστεί με ασβέστη.

Η λε΄ξη χρησιμοποιείται υβριστικά, ήδη από πολύ παλιά· σε ποίημα για την άλωση της Πόλης, ο ποιητής καταριέται «τον Τούρκον τον καταχανάν της ανομίας τον φίλον». Μεταφορικά, καταχανάς είναι ο άπληστος άνθρωπος, ο αχόρταγος. Στην κλασική του μετάφραση του Δον Κιχώτη, ο Κ. Καρθαίος βάζει κάπου να αποκαλούν «καταχανά λιμασμένο» τον αιώνια πεινασμένο Σνατσο Πάνθα.

Καταχανάς είναι κι ο εφιάλτης, ο βραχνάς που ρίχνει τη βαριά σκιά του. Ο δημοτικιστής Πέτρος Βλαστός, που χρησιμοποιούσε τη λέξη, είχε αποκαλέσει «καταχανά» την αντωνυμία ο οποίος! Κάπου διάβασα όμως ότι σήμερα στη Ρόδο καταχανάς σημαίνει τον εντελώς άχρηστο και ανίκανο, και ότι χρησιμοποιείται και σαν περίπου συνώνυμο της συχνότερης ελληνικής βρισιάς - sic transit...