Τι είναι το Κομπάσο;

Κομπάσο και κουμπάσο είναι ο διαβήτης και διαστημόμετρο· οι ναυτικοί το χρησιμοποιούσαν για τον υπολογισμό της απόστασης πάνω στον ναυτικό χάρτη. Όπως λέει το δημοτικό Ο ναύτης, «και φέρτε μου την χάρτα μου και τ' αργυρό κουμπάσο, να κουμπασάρω τον καιρό, να μπούμε σε λιμάνι». Δάνειο από τα ιταλικά, compasso.

Πέρα από την κυριολεκτική σημασία, η έκφραση «λογαριάζω/πηγαίνω με το κομπάσο» σημαίνει υπολογίζω κάτι με απόλυτη ακρίβεια, τα προβλέπω όλα στην εντέλεια. «Το κάθε τι κανόνισα, όλα με το κομπάσο», καμαρώνει ο Μουφλουζέλης στο τραγούδι Πετονιές, όσο κι αν ο Μ. Καραγάτσης διαφωνεί: «Αυτοί που βάζουν όλα κάτω και τα υπολογίζουν με τα νούμερα και το κουμπάσο, είναι ηλίθιοι» (στο μυθιστόρημα Βασίλης Λάσκος).

Η λέξη είναι καόμα ζωντανή, και όχι μόνο με τη σημασία του διαβήτη. Κομπάσο παρομοίαζε άλλωστε ο Καζαντζάκης τον μακρύ διασκελισμό του Ζορμπά, ενώ κι ο Βάρναλης χρησιμοποιεί μια παρόμοια εικόνα στην περιγραφή της μεγαλοαστικής οικογένειας: «Κάθε τους πάσο και κομπάσο που μετράει τη Σφαίρα». Οι κομπάρσοι βέβαια δεν έχουν κομπάσο...