Τι είναι το κατσαμάκι;

Το κατσαμάκι είναι μια λέξη με δυο πολύ διαφορετικές σημασίες: αφενός σημαίνει τον χυλό από καλαμποκάλευρο, και αφετέρου, κυρίως στον πληθυντικό, τις υπεκφυγές, τα κόλπα με τα οποία κάποιος επιχειρεί να το σκάσει, τα νάζια. Δάνειο από τα τουρκικά (kaçamak, που έχει τις ίδιες σημασίες). Ι΄σως ο χυλός να θεωρείται "πρόσχημα" φαγητού. Από την ίδια ρίζα και ο κατσάκης (φυγάς).

Κατσαμάκι το λένε και οι Βούλγαροι, ενω οι Ρουμάνοι μαμαλίγκα. Ο πολτός αυτός, όταν τσιγαριστεί και ακρυκευτεί κατάλληλα, μπορεί να γίνει νοστιμότατος, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις στα συσσίτια των στρατιωτών και των ανταρτών μοιραζόταν νερόβραστος ή άβραστος: "κατσαμάκι κι άγιος ο θεός". Χοντροαλεσμένο μπαγιάτικο καλαμπόκι, με σκουπίσι, τσουβαλότριχες και ότι βάλεις μς τον νου σου" (Λ. Μωραϊτης, Στα Χαρακώματα).

Με τη σημασία της υπεκφυγής, ο Παπαδιαμάντης στο Ενιαύσιον θύμα παρουσιάζει τον γέρο ψαρά να μην μπορεί να πιάσει τον γιο του: "Ο Πάπος ήξευρε πολλά κατσαμάκια, ήτοι ελικοειδείς κινήσεις, και τα ποδάρια του τον άκουαν. Δεν έπασχεν από ρευματισμούς. Ο γερο-Μπαμπούκος που να τον φθάσει!". Και στο ρεμπέτικο Η Κούλα, υπάρχει η έκκληση: "Αχ μωρέ Κούλα χασικλού, άσε τα κατσαμάκια / τρέξε κοντά μου γρήγορα και δωσ' μου δυο φιλάκια". Χωρίς κατσαμάκια, δεν έχουν νοστιμιά τα φιλάκια.