Τι είναι η Σαρμανίτσα;

Σαρμανίτσα είναι η κούνια του μωρού. Το μόνο λεξικό που καταγράφει τη λέξη είναι ο Πάπυρος. Δάνειο από τα κουτσοβλάχικα. Είναι λέξη κατεξοχήν ηπειρώτικη, αν και ακούγεται επίσης στη Θεσσαλία, στη Φθιώτιδα, στη Δ. Μακεδονία, ίσως και αλλού.

Η λέξη εμφανίζεται σε πάμπολλα δημοτικά τραγούδια, π.χ. «που άφησα μικρό παιδί, μικρό στη σαρμανίτσα». Ένα παροιμιακό τετράστιχο που συγκρίνει τις οικιακές εργασίες υποστηρίζει ότι «Το κέντημα είναι γλέντησμα, η ρόκα είναι σεργιάνι, η σαρμανίτσα κι ο αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη». Ο Πετρολούκας Χαλκιάς, σε συνέντευξη του, είπε για τα ηπειρώτικα τραγούδια: «Μ’ αυτά τα τραγούδια με νανούριζε η μάνα μου στη σαρμανίτσα». Παρεμπιπτόντως, canticu di sarmanitsa είναι στα βλάχικα το νανούρισμα.

Ο Ηπειρώτης Γ. Κοτζιούλας αναφέρεται στα στερημένα παιδικά του χρόνια χωρίς παιχνίδια και σημειώνει: «Ένα φτηνό βραγκανίδι [κουδουνίστρα] όλο όλο μας έπαιρναν οι δικοί μας όταν ήμασταν μικρά, στη σαρμανίτσα, να μας το βροντάν αποπάνω και να μερώνουμε, να παύουμε το κλάμα». Σαν να του απαντάει ο Ν. Εγγονόπουλος, στο ποίημα Ο υπερρεαλισμός της ατέρμονος ζωής: «η σαρμανίτσα του ποιητού / είναι το νεκρικό κιβούρι του / κι η κουδουνίστρα που βάζουνε / στα βρεφικά του χέρια / είναι το κυπαρίσσι / που θα φυτρώσει / πάνω στον τάφο του».